8. þáttur: Eyrún > Jóakim - sirkulistamenn
Í nýjasta þættinum í hlaðvarpi Sviðslistamiðstöðvar Íslands kom gestgjafinn Salka Guðmundsdóttir til liðs við sig sirkulistamennirnir Eyrún Ævarsdóttir og Jóakim Meyvant Kvaran sem eru stofnmeðlimir Hringleiks samtímans. Sem hluti af sérstökum hópi sirkussérfræðinga sem byggðu upp vettvang fyrir þetta form á Íslandi höfðu Eyrún og Jóakim mikla innsýn til að deila.
Velkomin, þið báðir! Þegar ég var að undirbúa þetta viðtal kom mér á óvart að Hringleikur fannst aðeins árið 2018. Það virðist sem þið hafið verið til lengur. Þú sprakk vissulega á sjónarsviðið og hefur þegar öðlast sterkt orðspor fyrir hágæða vinnu. Svo taktu okkur aftur til fyrstu daga! Hver var fólkið sem kom saman til að stofna fyrirtækið og hvers vegna?
Eyrún: If we look at the history of circus in Iceland, it's very short. Ég myndi segja að alvöru circus starfsemi er aðeins um 15, kannski 16 ára í augnablikinu. Svo var það þessi hópur sem myndaðist sem hét Sirkus Íslands. Við gengum til liðs við sem unglingar sem höfðu bara áhuga á að sjá hvað þetta var – eins og, er sirkus enn raunverulegt? Og það byrjaði að rúlla, þessi hópur byrjaði að gera sýningar saman og æfa. Þaðan ákváðu sum okkar að fara að mennta okkur í þessu, fá sirkusmenntun erlendis. Eftir að við komum aftur fór fólk að fá mismunandi hugmyndir um hvernig það vildi vinna og hvers konar vinnu það vildi skapa. Þá vildi þessi hópur þróa sviðið aðeins meira ákveðið að saman fann samtökin Hringleikur.
Og hverjar voru hugsanir þínar þegar þú mótaðir það? Hvert var upphaflega markmiðið?
Jóakim: Well, Sirkus Iceland always had this classical circus aura to it, that atmosphere, and our goal with Hringleikur was to have a platform to do something that isn't that. Að hafa meira frelsi til að vera tilraunakenndur.
Eyrún: Fjölskyldusirkusinn eða hefðbundnari sirkusstíll getur verið mjög skemmtilegur og hann er fallegur á svo margan hátt en sirkus er líka til á marga aðra mismunandi vegu. Samtímasirkus er eitthvað sem hefur vaxið í Evrópu og um allan heim í nokkra áratugi. Og það var eitthvað sem við höfðum virkilega áhuga á að skoða. Hvert myndi það fara hér á Íslandi og hvernig ætti það að vera til?
Eins og þú segir er sirkus samtímans örugglega að ná gripi sem form. Ég held að sífellt fleiri þekki hvað það gæti haft í för með sér. Hér á Íslandi hafa margir séð suma af þeim útiviðburðum sem þú gerir svo þú munt þekkja hvað er að gerast. But of course the idea of the classical circus lingers, we think of the tent, of tightrope dancers, clowns throwing bökus, elephants – I think we can all hear the crack of the whip of the lion tamer. Segðu okkur aðeins frá nútíma sirkus og hvaða myndum hún getur tekið.
Jóakim: Já, svo það er stór spurning sem fólk miklu klárara en við eigum í erfiðleikum með að svara í raun – hvað er það nákvæmlega – en það sem vekur áhuga minn á því er hversu ótrúlega opið og fljótandi og fjölbreytt listgreinin er. Það eru ekki mörg mörk um hvar það endar, hvað það er ekki.
Eyrún: I would say that the core of contemporary circus could perhaps be described as one way of using these circus disciplines that had been found in the circus before, like the acrobatics, the juggling, the mystical virtuosity of the performers – it's new models and performances using this as the medium for any kind of work, saying anything you want – a story or you can do poetry, Þú getur gert hvað sem þú vilt með það í grundvallaratriðum, bara að taka það sem tungumál frekar en ákveðna fagurfræði.
Að sumu leyti minnir það mig á listræna stöðu samtímadans, því það er líka form sem hefur í raun engin mörk.
Eyrún: And I would say that circus is for sure a neighboring field, but for me the difference between circus and dance is that often in the circus you have an object in some form – sometimes an actual object that you're juggling or you're climbing on, sometimes it's another person, sometimes it's a floor, but you're somehow related to the space around you and objects that are either being manipulated or are manipulating you in einhvern veginn.
Eins og þú hefur áður nefnt var Sirkus Íslands mjög stór hvati fyrir sirkuslistir á Íslandi. En hvaða samsetning atburða gerði það mögulegt að gera sirkus á faglegum vettvangi? Fylgdi það víðtækari þróun í nágrannalöndum okkar? Hvers vegna þetta augnablik?
Jóakim: I think the number one driver of Sirkus Iceland and its creation was that we had an australian circus artist and street performer arriving here, realizing that there was no reality of circus here. Hann sá hér blátt haf með plássi fyrir eitthvað sem hann gat búið til eða skilað. Viðleitni hans laðaði að sér fólk og listamenn sem ólust saman í það sem Sirkus Íslands varð að lokum. Ég held líka að um allan heim hafi verið eins konar sirkus forvitni, í ethernum einhvern veginn.
Eyrún: Some of these people who started doing circus with Sirkus Iceland and became interested in doing this realized that universities existed and that all this world was out there. Við fórum út til að kanna það og ákváðum síðan að koma aftur og halda áfram að þróa það – einnig ríða á þessari virkilega öflugu bylgju sem var þessi hópur. Á þessum tímapunkti hafði hópurinn keypt sirkustjald og við höfðum verið á tónleikaferðalagi með það á Íslandi sem var risastórt brjálað ævintýri. Við sáum að það var einhver áhugi á sirkus, að það gæti raunverulega náð til áhorfenda og byggt brýr milli svokallaðrar æðri og neðri menningar, jafnvel mismunandi staða eða svæða í landinu, milli fólks sem talar mismunandi tungumál.
Áhorfendur vildu koma í sirkusinn. Jú, sirkusar voru komnir og fórst á Íslandi en það var alltaf þessi framandi hlutur sem myndi í raun aldrei skilja neitt eftir. It was kind of this crazy thing where they built a tent and people saw something dreamlike in there and then it's just gone – like, did it even happen?
Það hlýtur að vera spennandi að vera að vinna að einhverju sem er tiltölulega nýtt form í tiltekinni menningu þinni. Auðvitað gætum við litið á það sem galla sem við höfum ekki sirkuslistasögu til að tengjast, en þú ert með eins konar auða síðu. Þetta er mjög kraftmikil stund þegar kynslóð verður frumkvöðull fræðigreinar.
Eyrún: I have to agree with you. Eins og við tvö, fórum við til útlanda og lærðum og að minnsta kosti fyrir mig var eitt helsta atriðið sem knúði mig til að koma aftur og byrja að vinna þessa vinnu að sjá hvað er í raun mögulegt þegar þú ert með auða síðu. Fólk veit í raun ekki hvað það er, hvað við erum að gera, þannig að við erum í grundvallaratriðum að kynna fyrir þeim listgrein, aga eða tegund sem er til annars staðar. Að byggja allt þetta er auðvitað mikil vinna, en það opnar líka margar dyr.
Jóakim: Ég man eftir bekkjarbróður mínum í háskólanum, hann sneri sér að mér og spurði: Svo Jóakim, þú ert fyrsta kynslóð sirkuslistamanns á Íslandi. Ég sagði: Já, það var enginn annar og hann svaraði: Þetta hlýtur annað hvort að vera ótrúlega erfitt eða alveg ótrúlegt. Ég held að það sé bæði!
Fyrir þremur árum bjóstu til fyrstu fullframleiddu sýninguna þína, sýningu sem heitir Whatever the Weather, tónleikaferðaframleiðsla sem var framleidd með Midnight Theatre Company. Þú tókst útiútgáfuna af sýningunni á ýmsa staði í kringum Ísland í, jæja, væntanlega alls konar veður svo segðu okkur aðeins frá þessari sýningu, fyrstu fullframleiddu sýningunni þinni. Were any performers blown away by the wind somewhere?
Jóakim: Ekki alveg, við vorum alveg heppin! En við bjuggum líka til sýninguna fyrir hvaða veður sem er.
Eyrún: Hugmyndin og upprunalega hugmyndin að þessu öllu verkefni kemur nákvæmlega frá því sem við höfum verið að ræða. Það er ekki svo mikil þekking eða innviðir fyrir sirkus. Það er sjaldgæft að staðir hafi nóg lofthæð eða nógu stór stig eða geti látið túraframleiðslu koma inn og gera sitt af mörkum. So we were kind of thinking, okay, we can't be sure that we will have access to theatres. Hvernig getum við gert eins og framleiðslu í fullri stærð, fyrstu samtímasýninguna okkar sem við viljum ferðast með? Við ákváðum að sjá hvort við gætum haldið utanaðkomandi sýningu og þá blés raunverulegt ástand þess upp í andlit okkar: að þurfa að takast á við veðrið.
Jóakim: Skyrtulausar og í glitrandi buxum eða eitthvað!
Eyrún: Exactly! Hluti af verkum sirkuslistamanna er stundum að þurfa að koma fram á þessum viðskiptatónleikum eða ólíkum viðburðum. And I don't know how many times I've had the situation of it being like the first day of summer and, yay, really great festival happening and I'm there performing in a catsuit or something and it's snowing ... Mér fannst virkilega að við þyrftum að finna einhverja leið til að skilja þessar aðstæður. Allt í lagi, við viljum gera utanaðkomandi sýningu, en það verður að takast á við veðrið og vera aðlögunarhæft. Þaðan fórum við að tala um hvernig veðrið tengist okkur í raun. Eins og ef þú ert að koma fram, ef þú hefur reynt að koma fram á silki í vindi, þá breytir það því sem þú ert að gera. Þannig að við spiluðum með þetta sem virkan hlut, í sköpunarferlinu, allt hugmyndina.
Jóakim: Já, það var opnun okkar fyrir sýningunni. Og í því ferli fundum við bara svo mikið efni – allar sögurnar, allar tilfinningar sem þú hefur til veðursins.
Þú ert bókstaflega að vinna með líkama þinn og líkami okkar er auðvitað undir miklum áhrifum af til dæmis hitastigi og rakastigi. Ég er viss um að þú verður að laga þig að því sem er að gerast með veðrið.
Eyrún: Já, víst, og við erum með mismunandi útgáfur af þættinum. Stundum ákveðum við að breyta einhverju vegna þess að það er vindasamara eða rigning eða eitthvað. Ánægjulegt konar hlutur sem við fundum var að ef það er blautt verður loftreipið mitt grippandi. Það er auðveldara fyrir mig að hanga á því, sem kom á óvart.
Jóakim: On the other hand, it's the opposite for me with my acrobatics on poles, that becomes absolutely useless in the rain. Svo allt athöfnin færist frá: Horfðu á loftfimleikana sem ég get gert! að líka við: Ég get varla klifrað, við skulum sjá, ég vona að þetta virki.
Þú gerðir báðir BA í Circus Arts hjá CODARTS í Rotterdam, vel virt nám í sirkusheimi samtímans. Auðvitað munt þú hafa rannsakað grunn sirkuslista og sögu þess en það hlýtur að vera mikil sérhæfing sem fylgir líka.
Jóakim: Já, við urðum öll að læra grunninn, bæði líkamlega og fræðilega, en þá urðum við líka að ákveða sérhæfingu.
Eyrún: Þú þurftir að velja þér fræðigrein sem þú myndir einbeita þér að og vinna með og kanna sköpunarferlið þitt í gegnum menntunina í þessari grein, með einni stuðningsgrein. Ég vann með loftreipi og svo sem stuðningsgrein var ég með loftfimleika. Síðan ég lauk skólanum hef ég líka verið að flytja yfir í loftfimleika samstarfsaðila og hópa.
Jóakim: Sérhæfing mín númer eitt var loftfimleika- eða loftfarartæki sem kallast kínverski stöngin sem er um sex metra há, þar sem ég stunda loftfimleikafræði en munurinn er sá að hann stendur á jörðu niðri.
So you were teenagers when you kind of walked into the Sirkus Iceland. Hvernig gerðist þetta? Ég er virkilega forvitinn um ferð þína, sérstaklega vegna þess að það er ekki dæmigert að sækjast eftir.
Eyrún: My way into this was actually getting to know Jóakim and some other people through a drama club that I was part of. Í þessari sýningu sem við vorum að gera, komu nokkrir krakkar og gerðu diabolo, sem er form hlutaðgerða, og ég hafði af handahófi lært þetta á fríi í Frakklandi þegar ég var 11 eða eitthvað. Ég var eins og: Hey, ég veit hvernig á að gera þetta, þeir spurðu hvort ég vildi taka þátt í athöfninni. Ég komst að því að þeir ætluðu að fara í þessa þjálfun sem þegar var kallað á þessum tímapunkti Sirkus Íslands. They were meeting, I think it was like twice for a week, late in the evening in a gymnastics hall when it wasn't being used by others, so this was like a moment when this group of weirdos could come and do their thing.
Jóakim: Gerðu smá juggling.
Eyrún: Exactly, juggling or even aerials or acrobatics, basically training together. Þar sem ég er líkamleg manneskja hef ég alltaf lent í svona hlutum, klifrað upp eða orðið betri í íþróttum, en mér líkaði aldrei samkeppnishæfni íþrótta. Að finna þetta leið bara eins og þú værir með leikvöll þar sem þú mátt bara spila og gera hvað sem þú vildir, en þú varst samt með þessa leið og þú gætir orðið betri og betri og farið upp með hæfileika þína. Síðan eftir að hafa komist að því hvernig þú getur líka bara notað þetta sem skapandi tæki og raunverulega sviðslist, var ég alveg boginn.
Jóakim: Ég á undarlega sögu um hvernig ég fann þetta. Við vinur minn vorum að ganga og við sáum einhjól í búðarglugga. Ég hafði aldrei séð hringrás áður nema í teiknimyndasýningum, ég hafði í raun ekki áttað mig á því áður að þessir hlutir voru raunverulegir. Ég og vinur minn ákváðum því að læra að hjóla á einum. Við hugsuðum, allt í lagi, þetta er til, við höfum ekkert betra að gera því við erum sautján ára. Við skulum læra hvernig á að hjóla á unicycle. And what happens when you ride the unicycle around anywhere, I think, is that other people who are into unicycling or any sort of circus will find you and aren't feimin about saying hello. That's how we met Lee, or Wally, who was head of Sirkus Iceland and told us: We're doing some training and I think you might like it, we're not doing unicycling, but you can do almost anything else. That's how I got into it and it was just a weird hobby to do, an interesting way to spend an evening once or twice a week. En þá gátum við æft aðeins oftar og svo vorum við að halda sýningar.
Eyrún: We all kind of realized, wow, okay, we have something here. Það var í raun drifkrafturinn, að þetta var hópur fólks sem fannst þetta hlutur sem þeir höfðu áhuga á að gera saman og gátu gert það saman, eins og 15-20 manns æfa reglulega.
Það er mjög íslenskt, að því leyti að stundum þarf mjög lítið til að láta mikið gerast – það verður augnablik og kannski bara handfylli af fólki en vegna þess að þetta er svo lítill staður geturðu virkilega gripið það augnablik.
Jóakim: yes, like we had no idea how you're supposed to make a show, so we just made our show in our own way, just rented a theatre and made a show that happened to be alright, for what it was. Það var ekki hræðilegt, við vorum öll mjög ung. Við vissum ekki reglurnar, svo við fundum bara upp okkar eigin á margan hátt.
Síðasta haust framleiddir þú sýningu sem heitir MegaWhat? og var hún flutt í Elliðaárstöð sem er að koma fram sem nýr staður fyrir alls kyns viðburði og skemmtiferðir. I've also seen you appear at events there, just out in the woods. Að þessu sinni færðir þú sirkus á stefnumót með vísindum, ekki satt?
Eyrún: Já, algjörlega. Þessi ein tegund kom út úr svipuðum aðstæðum – ég vil ekki segja vandamál, en við höfum alltaf augun og eyrun opin á mismunandi stöðum sem gætu verið áhugaverðir að framkvæma á. Þessi samsvörun var gerð á milli okkar og Elliðaárstöðvar sem er alveg eins og þetta ótrúlega rými, fyrsta rafstöðin í Reykjavík sem rak rafmagn fyrir borgina um árabil en hefur nú verið breytt í safn og er verið að þróa hana upp í þetta virkilega áhugaverða svæði. Það er staðsett í fallegu náttúrulegu svæði í miðri borginni og þeir höfðu þetta frábæra teymi hönnuða sem hafa gert myndefni alls staðarins mjög áhugavert. Margir hlutir sem þú getur leikið þér með eru að tala inn hvaðan allt þetta kom - eins og rör og rafmagnshlutir. So that was something really interesting for us, all these little spaces and places we could cram ourselves into or climb on top of, kind of hide behind.
Jóakim: Það hefur enn þennan kjarna virkni og vísindinna sem létu þetta allt gerast. Það fékk okkur til að hugsa um líkt með sirkus og vísindum, eða listum og vísindum. Og við vildum gera sýningu sem endurspeglar skörunina sem við sáum þar.
Eyrún: Exactly, because, as I also mentioned earlier, this reality of the circus – there is a circus device hanging from this roof and it has to hold a certain amount of weight and stuff like that, and there are going to be forces that will be really big going onto this rigging point. Þetta tengist á svo margan hátt mörgum atvinnugreinum, orkuiðnaði og sjávarútvegi. Og sum verkfærin og hlutirnir sem þú getur fundið í þessum mismunandi reitum tengja þau í raun. Þannig að listform okkar sem notar þetta á skapandi hátt, á fjörugan hátt, hvernig getur þetta form verið til innan virkni rýma sem hafa verið notuð í öðrum tilgangi?
There was an outreach aspect to the show, in the sense of participatory elements, but also through the pricing of tickets on a slide scale. Ég fæ virkilega tilfinningu fyrir því að þú vilt fá fleiri upplifa sirkus og einnig beint taka þátt. Og form fyrirtækis þíns er í sjálfu sér aðlaðandi sem gefur tilfinningu fyrir faglegri samfélagsuppbyggingu. Can you tell a little bit about how Hringleikur is structured?
Eyrún: yes, so Hringleikur is a member organization which means that anyone who is interested in being part of the circus community, building the circus scene here in Iceland, in whatever capacity, is in principle welcome to join. I think we're over 40 members at the moment, which is really exciting. Þetta er staður þar sem fólk getur komið og æft saman eða búið til efni saman, fengið tækifæri til að koma fram. Við höfum verið að reyna að finna bestu leiðirnar til að framkvæma það, hvernig á að gera það meira innifalið og virkara. En það er aðalhugmyndin, að það ætti að vera vettvangur fyrir fólk sem hefur áhuga á að gera sirkus og þróa sirkus sviði. I would say that circus has this open kind of feel to it and historically it has always been something that any cultural sector or level of society should be able to go to and enjoy. Það getur verið tæki til að sameina fólk og það ætti ekki aðeins að vera fyrir fólkið sem hefur efni á miðum. Auðvitað erum við líka í þeim aðstæðum að við erum í grundvallaratriðum að byggja áhorfendur fyrir sirkus. Við verðum að sannfæra þá um að þetta sé eitthvað áhugavert og þess virði að skoða og það er enginn hópur fólks sem mun alltaf kaupa miða.
En nánast séð, hvernig er starfsumhverfið fyrir sirkuslistir hér á Íslandi? Ég meina hvað varðar fjármögnun, húsnæði, tækifæri til alþjóðlegs samstarfs ... Eins og þú hefur þegar sagt ertu að kynna Circus sem faglegt sviðslistasnið. There's a lot of convincing to do, I'm sure, within the system as well.
Eyrún: Yes, but I have to say, though, it's not so much the conviction that has been hard. Mér hefur fundist fólk vera í raun opið gagnvart þessu, sérstaklega þar sem við getum sagt að við séum með menntun og þetta er raunverulegur hlutur, sem hjálpar oft þegar þú ert að vinna á Íslandi að segja: í öðrum löndum gera þeir það svona. But I think all people working in the performing arts in Iceland will say that the main thing we're lacking is money and maybe the understanding and respect for our field. Ef þú vilt hafa starfhæfa sviðslistasenu, eða raunveruleg fyrirtæki sem búa til eitthvað sem er gott og hefur gildi og gæði, þá verður þú að kynna þeim ákveðna innviði. Eins og sviðsvið sem eru til staðar sem hafa nógu hátt til lofts, sem hafa starfsfólk sem getur stutt listamennina sem koma, jafnvel með framleiðendur, allt þetta er bara til staðar og er í boði fyrir listamenn. Við erum oft að glíma við þessar aðstæður að ef þú vilt vera listamaður þarftu líka að vera framleiðandi og ljóstæknimaður og öll önnur hlutverk sem eru þar. Það sem ég myndi virkilega elska að sjá gerast væri að geta komið fram á stöðum sem geta haldið sirkus og sýningar almennt – það er mjög eðlilegt að sviðslistir þurfi einhverja hæð og fyrir létta hönnun og allt það.
Jóakim: En við höfum verið nokkuð heppin með margt. Við erum með þjálfunaraðstöðu í augnablikinu, sem var mikil sprenging inn á vettvang hér, með eitt svæði þar sem þú getur þjálfað tækni og búið til líka. Við höfðum rými áður þar sem við gátum þjálfað tækni en sem sköpunarrými var það í raun ekki frábært.
Eyrún: Yes, very krefjandi, it was a gymnastics hall that was of course being used for gymnastics. Við erum bara í grundvallaratriðum gestir í því rými og getum notað það þegar þeir eru ekki að nota það. Sem hefur verið svo dýrmætt og er enn. En í tengslum við að vera atvinnulistamaður sem þarf að vinna á ákveðinn hátt er mjög erfitt að þurfa að hreyfa sig alltaf út, eða þú getur ekki spilað tónlistina eða það er einhver þar. Að geta lokað plássinu og unnið einbeitt, það er svo mikilvægur. En við höfum nú þetta fyrsta sirkus rými, þó að þetta sé ekki framtíðarlausn því miður, því við munum missa það pláss. Í augnablikinu birtast líka nokkur búseturými hér á Íslandi sem við höfum getað nýtt okkur. En þegar þessi rými eru búin til, ef þörf sirkus væri talin það myndi skipta miklu máli fyrir okkur.
Hver er metnaður þinn fyrir Hringleik?
Jóakim: Ég vil tryggja að við getum haldið áfram að gera fleiri sýningar, haft pláss fyrir fleiri listamenn og flytjendur, hvort sem það eru áhugamenn eða fagfólk eða bara áhugamenn sem vilja þjálfa. Mig langar að geta skapað pláss fyrir alla sem hafa áhuga á sirkus sem listgrein
Eyrún: I think that is such an important part of sustaining this. Þegar eitthvað byggist á því að einstaklingar geri eitthvað, stofna eitthvað, eða reka eitthvað, er það mikil hætta á að falla í sundur ef viðkomandi hættir að gera það. So I think Hringleikur needs to find a way to make this organization really sustain itself, having a clear space and a platform for different people who want to do the different things and structures that can support that. Við erum nú þegar á leiðinni og við erum með nokkur skapandi verkefni sem gerast um þessar mundir, að reyna að finna leiðir til að halda virkilega uppi starfsemi, halda samfélaginu virku. Þaðan geturðu vaxið hvað sem þú vilt, í grundvallaratriðum.
Jóakim: Gakktu úr skugga um að hver sem kemur á eftir okkur, hvort sem það er innan Hringleiks eða ekki, hafi aðeins auðveldari eða skýrari leiðir en við. Ég held að það sé okkar hlutverk – að hjálpa til við að víkja fyrir því sem gerist næst. Já.
